Εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1999, isbn 960-12-0723-6
Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, βυζαντινολόγος και αρχαιολόγος Κ.Δ. Καλοκύρης, παραδίδει, με το βιβλίο αυτό, στον ελληνογνώστη αναγνώστη ένα θαυμάσιο έργο σ΄ ένα δύσκολο θέμα. Γιατί είναι βέβαια πολύ εύκολο, το θέμα που διαπραγματεύεται ο Κ.Δ. Καλοκύρης, να ξεφύγει από τον έλεγχο και να οδηγηθεί σε μονοπάτια τουριστικού οδηγού ή ξύλινου θεολογικού κειμένου. Ευτυχώς όμως, το βιβλίο μακράν απέχει από τα προηγούμενα. Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας τονίζει, ευθύς εξαρχής, στα προλεγόμενα, το βιβλίο δεν αποτελεί μια απλή ιστορία και περιγραφή των αγιοταφικών μνημείων, αλλά αποσκοπεί στην κριτική προσέγγιση των ιερών τόπων της χριστιανοσύνης. Αυτό, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, γίνεται πάντοτε χρησιμοποιώντας τα δεδομένα της αρχαιολογικής έρευνας, παλιότερης και σύγχρονης. Ο ίδιος τρόπος έρευνας ισχύει και για το άγιο Φως.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη και περιλαμβάνει, επίσης, ένα επίμετρο. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στο αγιοταφικό συγκρότημα στο σύνολό του. Ο συγγραφέας, με οδηγό τις πηγές και την αρχαιολογική έρευνα, παρακολουθεί την τοπογραφική και αρχιτεκτονική εξέλιξη των μνημείων από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Ο αναγνώστης θα γνωρίσει την τοπογραφία του Γολγοθά και την αρχική μορφή του Πανάγιου Τάφου, τη βασιλική του Μεγ. Κωνσταντίνου (δεν διασώζεται σήμερα), τον περίκεντρο ναό της Ανάστασης καθώς και τα παρεκκλήσια και τα προσκυνήματα που σχετίζονται με το αγιοταφικό σύνολο κτιρίων. Παράλληλα, ο συγγραφέας παραθέτει και τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τους ιερούς τόπους: τις καταστροφές των Περσών και τον όλεθρο που προκάλεσαν οι σταυροφόροι τον 11ο αιώνα, τις αναστηλώσεις που έγιναν από τα παλιότερα χρόνια μέχρι τις μέρες μας καθώς και τις κοινές προσπάθειες των τριών δογμάτων (Ελληνορθόδοξου, Ρωμαιοκαθολικού και Αρμενικού) για τη διαφύλαξη και ανάδειξη του μοναδικού αυτού ναού της χριστιανοσύνης. Ιδιαίτερα σημαντικό και κατατοπιστικό είναι, επίσης, το μέρος που αναφέρεται στα δικαιώματα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και των άλλων δογμάτων στα αγιοταφικά Μνημεία.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας καταπιάνεται με το θέμα του αγίου Φωτός και την ιστορική διαμόρφωσή του. Τα θέματα που αναπτύσσονται έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, αποκαλύπτουν στον αναγνώστη κρυμμένες ή μισοειπωμένες αλήθειες και κάνουν ευδιάκριτα τα όρια μεταξύ του φυσικού φαινομένου και του θαύματος. Η εμφάνιση του αγ. Φωτός στον Πανάγιο Τάφο παρουσιάζεται μέσα από τις αρχαιότερες μαρτυρίες που έχουμε στην διάθεσή μας. Επίσης, εξετάζεται η αρχιτεκτονική διαμόρφωση του ναού της Αναστάσεως σε σχέση με το άγιο Φως, όπως προκύπτει από τις απεικονίσεις και τις γραπτές μαρτυρίες. Εξίσου σημαντικό είναι και το τμήμα του βιβλίου που είναι αφιερωμένο στη θεολογική διερεύνηση του αγίου Φωτός και ιδιαίτερα στο νόημα και στη φύση του. Τέλος, ο συγγραφέας οδηγεί τον αναγνώστη “από την παραπληροφόρηση στην ορθή πληροφόρηση” αποκαλύπτοντας την αλήθεια για το άγιο Φως μέσα από τα κείμενα και τις λειτουργικές συνήθειες της Εκκλησίας.
Το επίμετρο του βιβλίου έχει εντελώς διαφορετική θεματολόγια και ασχολείται με την έννοια της ανάστασης των νεκρών στην Ορθοδοξία. Παρόλο που το τμήμα αυτό δείχνει να μην έχει σχέση με το υπόλοιπο βιβλίο – γι αυτό άλλωστε ο συγγραφέας νιώθει την ανάγκη να δικαιολογήσει την συμπερίληψή του σ’ αυτό από τις πρώτες γραμμές τού επιμέτρου – ο φιλεύρενος αναγνώστης θα το βρει εξαιρετικά ενδιαφέρον και χρήσιμο. Ο Κ.Δ. Καλοκύρης, μέσα από τις τριάντα σελίδες του επιμέτρου, δίνει τις τυπολογικές συσχετίσεις της χριστιανικής ανάστασης με τις μυθικές και συμβολικές αναστάσεις των μυστηριακών θρησκειών καθώς και την αληθινή έννοια της ανάστασης του Χριστού και των νεκρών σύμφωνα με την Ορθόδοξη πίστη.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με την παράθεση μεγάλου αριθμού εικόνων και σκίτσων που βοηθούν τον αναγνώστη στην αποσαφήνιση και κατανόηση πραγμάτων, ονομάτων και τόπων. Η βιβλιογραφία που παραθέτει ο συγγραφέας είναι αρκετά χρήσιμη γι αυτόν που επιθυμεί να εμβαθύνει περαιτέρω στο θέμα· εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η παρατεθειμένη εργογραφία του ίδιου, του ακάματου Κ.Δ. Καλοκύρη, που περιλαμβάνει 115 συγγράμματα και μελέτες. Τέλος, θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην μνημονευτεί το καταπληκτικής ενάργειας, καλλιέπειας και γλωσσικής αρτιότητας κείμενο του συγγραφέα. Η δημοτική γλώσσα, σε μια υποδειγματική χρήση της – και στο πολυτονικό σύστημα γραφής, για όσους τους ελκύει η χρήση του – από έναν ικανότατο μάστορα, αποδίδει λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις χωρίς να καταφεύγει σε λογιοτατισμούς της καθαρεύουσας.
