Προβάλετε φωνιάξετε στσι Λάκκους κι εις τ’ Ορθούνι

Προβάλετε φωνιάξετε στσι Λάκκους κι εις τ’ Ορθούνι
να ‘ρθουν του Λαμπαθέν οι γιοι και του Μπιμποσταμάτη,
κι ένα λαγόν ετόπωσα στου Κάτω Δρυ τον πόρο.
Να μη θαρρούν πως είν’ λαγός, να πρεμαζώνουν σκύλους,
[μα ‘ναι θεριό τρικέφαλο κι ένα ταμπούρι Τούρκοι·]
απού ‘χει άρματ’ ας βαστά κι απού δεν έχει ας εύρει.

Σχόλια και επεξηγήσεις:

  • Ορθούνι: χωριό της επαρχίας Κυδωνίας, πολύ κοντά στους Λάκκους (σήμερα ανήκει στο Δήμο Μουσούρων του Νομού Χανίων).
  • Λαμπαθέν: Κύριο όνομα που μάλλον έχει τροποποιηθεί για τις ανάγκες του στίχου και της ευφωνίας. Πρόκειται για ιστορικό ηρωικό πρόσωπο, καταγόμενο από το  Ορθούνι. Συναντούνται και οι εναλλακτικοί τύποι:Λαμπαθές, Λαπαρτέμης, Λαπαρθένης αλλά καιΓιάνναρης (το τελευταίο, μάλλον είναι μεταγενέστερη προσθήκη).
  • Μπιμποσταμάτης: Γενναίος πολέμαρχος από τους Λάκκους. Έδρασε τη περίοδο της Τουρκοκρατίας.
  • Κάτω Δρυς: Τοπωνύμιο στις Λακκιώτικες Μαδάρες.
  • πρεμαζώνω και περμαζώνω: περιμαζώνω, μαζεύω, συγκεντρώνω.
  • λαγός:  στο τραγούδι αυτό έχει, μεταφορικά, την έννοια του εχθρού, του Τούρκου στην περίπτωσή μας. Άλλωστε, αυτό το δηλώνουν σαφέστατα οι τελευταίοι στίχοι.
  • ταμπούρι: από το τουρκικό tabour = στρατιωτικό τάγμα.

Σημείωση: Ο στίχος που περιλαμβάνεται στις τετράγωνες παρενθέσεις σπανίως τραγουδιέται. Κατά τη γνώμη μου, όμως, το πρώτο μισό αυτού του στίχου (…τρικέφαλο), ανήκει στην παλιότερη, αυθεντικότερη μορφή του τραγουδιού. Μέχρι αυτό το σημείο το τραγούδι ταιριάζει στο λιτό και ελλειπτικό ύφος των ριζίτικων. Με την προσθήκη των δύο τελευταίων στίχων, καθαρά επεξηγηματικών, το τραγούδι πλαδαρεύει και παύει να συνεγείρει μυστικά τον ακροατή. Επίσης, διασπάται η υφολογική αλλά και η συντακτική συνοχή του.

Το ριζίτικο τραγουδιέται όπως το «Ακούστ’ είντα μηνύσανε του Νάδη οι γι αντρειωμένοι» ή το πολύ ωραίο ριζίτικο «Του Σερβογιάννη ο γιος ζητά του Διγενή την κόρη». Το τελευταίο βρίσκεται στην 4η Συλλογή Ριζίτικων Τραγουδιών του Συλλόγου «Κρητικές Μαδάρες».